Mark Twain zei ooit: “Classics: a book which people praise, but don’t read”. Zo’n boek is Dostojevski’s Misdaad en Straf voor mij. Gelukkig heeft NNT er nu een theaterstuk van gemaakt, wat iets makkelijker te behappen is. Ik ging naar de try-out in de Stadsschouwburg en na afloop was ik klaar om het boek in te duiken. 

Via het Uitburo Groningen heb ik een jaar lang gratis cultuur gewonnen. Van wat ik daarmee kan bijwonen, doe ik zoveel mogelijk verslag. 

Het verhaal van Dostojevski gaat over Raskolnikov, die het onrecht te lijf gaat door zelf een moord te plegen. Omgeven door armoede denkt hij een goede daad te verrichten door een zelfzuchtige en wrede pandjesbazin om te leggen. Voor een tweede moord als hij op heterdaad betrapt wordt, deinst hij niet terug. Maar gaandeweg speelt zijn geweten hem parten en vraagt hij zich steeds meer af voor welk doel hij zijn daad heeft verricht.

Zenuwachtig bedelen
Als ik en mijn drie vrienden plaats hebben genomen, worden we door een klein meisje in oude kleren en met een microfoontje op haar wang gevraagd om wat geld. Ze krijgt de losse stuivers en een age coint die nog in onze zak zat. Aan een glimlachende mevrouw voor ons bekent ze dat ze best zenuwachtig is. Terwijl de laatste mensen aanschuiven, begint op het podium een dame in het Russisch te zingen. We zijn begonnen.

Magische chaos 
Het decor is sober, vol dozen en lege bierflessen. De aandacht wordt getrokken door een grote trap, die wordt gepoetst door een dame, en die leidt tot een glazen ruimte vol kleine kluisjes. Daarbinnen staat een oudere dame in een glitterrokje de deurtjes schoon te maken. Raskolnikov staat sterk op het podium, hij speelt zijn rol goed en overtuigend. Met de juiste intonatie weet hij de vraagstukken en chaos in zijn hoofd over te brengen. Het is me nog onduidelijk waarom de regisseur ervoor koos om op momenten fysiek het contact met het publiek te zoeken (wanneer Raskolnikov na de moord zijn kleding wil verbranden en een toeschouwer vraagt om een vuurtje bijvoorbeeld). Dat kan de magie doorbreken in plaats van het te versterken.

Eeuwige strijd
Wel krachtig is de wijze waarop onderscheid gemaakt wordt tussen de realiteit en de gedachtes van de hoofdpersoon: door de spelers te laten bevriezen in bepaalde scenes, vergeet je, net als Raskolnikov, soms dat ze er zijn. Het verhaal is goed te volgen omdat het verteld wordt door medespelers. Dat voorkomt onnodige dialogen en maakt dat de nadruk gelegd kan worden op de belangrijke onderdelen van het verhaal. De chaos van wat goed is en wat slecht en de keuzes die daarbij horen is constant voelbaar. Soms letterlijk koortsachtig zoeken naar rechtvaardiging en ondertussen jezelf kunnen blijven verantwoorden is een strijd die Raskolnikov tot het einde achtervolgt.

Circus
Minder sterk is de rol van Sonja, de prostituee die Raskolnikov in haar armen sluit en volgt tot in de strafkampen. De ontwikkeling van hun relatie blijft gedurende het stuk onderbelicht, wat zorgt voor een gehaaste samenkomst tegen het einde. Vanaf dat moment lijkt regisseur Ola Mafaalani een circus neer te willen zetten. Glitterpakjes, cabareteske ‘jazz-hands’, bloemetjesbehang en bombastische muziek rukken het publiek hard uit de intieme, rauwe setting die de rest van het stuk zo siert. Het symboliseert een ‘nieuw begin’, maar laat de toeschouwer wat ontredderd achter. Waarom? Is de vraag die menigeen zich na afloop in de lobby stelde.

De beste manier om die te beantwoorden is toch om zelf te gaan kijken. Of je het boek gelezen hebt of niet, je kunt een sterk staaltje theater verwachten, met soms meer moderniteit dan nodig was geweest. Oordeel zelf. Uiteindelijk is dat de taak die ons allemaal is weggelegd – en zowel Dostojevski als het NNT tonen aan dat dat niet gemakkelijk is.

***
Misdaad en Straf door het NNT wordt nog tot begin mei 2013 gespeeld in diverse theaters in Noord Nederland. Kijk voor de complete speellijst en tarieven op de website van Uitburo Groningen.